SMA hastalığı nedir? Son günlerde ismini sıkça duyduğumuz hastalıklardan biri olan SMA hastalığı hakkında SMA hastalığı nedir? SMA nedir? SMA açılımı nedir? merak edilenleri haberimizde derledik. İşte SMA hastalığı ile ilgili tüm bilinenler…
SMA HASTALIĞI NEDİR?
Spinal müsküler atrofi (SMA), ikinci motor nöronların kalıtımsal bir hastalığıdır. Otozomal resesif nöromüsküler hastalıkların en sık görüleni olan SMA’nın canlı doğumlarda ortaya çıkma mümkünlüğü ise 10.000 şahısta birdir.
50 şahıstan biri ise SMA hastalığının taşıyıcısıdır.[3][4] Taşıyıcı olmanın kişinin sıhhatine bilinen rastgele bir tesiri yoktur. Kişi, yalnızca çocuğun çocuğu SMA’dan etkileniyorsa yahut SMN1 geninin dizilenmesi durumunda taşıyıcılık durumunu öğrenebilir. SMA taşıyıcısı ebeveynlerden meydana gelecek her bir gebelikte hastalığın ortaya çıkma ihtimali %25’tir.
SMA HASTALIĞI BELİRTİLERİ
Semptomlar SMA tipine, hastalığın evresine ve ferdi faktörlere bağlı olarak değişir. Aşağıdaki belirti ve bulgular şiddetli SMA tip 0/1’de en sık görülür:
- Özellikle ekstremitelerde arefleksi
- Genel kas zayıflığı, zayıf kas tonusu, gevşeklik ya da düşme eğilimi
- Gelişimsel kilometre taşlarına ulaşmada zorluk; oturma, ayakta durma, yürüme zorluğu
- Küçük çocuklarda: otururken kurbağa bacağı konumunun benimsenmesi (kalçanın kırılması ve dizlerin bükülmesi)
- Solunum kaslarında güç kaybı: zayıf öksürük, zayıf ağlama (çocuklarda), akciğerlerde yahut boğazda salgı birikimi, teneffüs güçlüğü
- Ağır SMA tiplerinde çan biçimli gövde (solunum için yalnızca karın kaslarının kullanılmasından kaynaklanır)
- Dilde fasikülasyonlar (seğirme)
- Emme yahut yutma zahmeti, yetersiz beslenme
SMA HASTALIĞI İLE İLGİLİ BİLİNENLER
Nadir görülen Spinal Musküler Atrofi (SMA) hastalığı ve tedavisine ait tartışmalar, son devirde ailelerin hastalıkla çaba eden evlatları için toplumsal medya aracılığıyla yürüttüğü kişisel bağış kampanyalarıyla kamuoyunun gündemine geldi.
Henüz kesin bir tedavisi bulunmayan hastalığın, yakın periyotta ABD’de ve Avrupa’da sıhhat otoritelerince onaylanan tedavilerinin maliyetinin ortalama gelire sahip bir ailenin karşılayabileceğinden çok yüksek olmasının yanında ülkelerin sıhhat sistemlerine de büyük ekonomik yük getirme tehdidi taşıyor.
2016 sonuna kadar rastgele bir tedavisi bulunmayan hastalığa karşı son yıllarda ortaya çıkan kimi deneysel ilaç ve tedavilerin aktifliği şimdi tam olarak kanıtlanabilmiş değil. Yeni ilaç ve tedaviler belli ölçüde tesirli olurken, dünyada bugüne dek SMA’yı atlatarak büsbütün güzelleşebilen bir hadise olmadı.
Uzmanlar, kişiyi bebeklikten başlayarak ömür uzunluğu etkileyen kalıtsal, yani genetik bir hastalık olan SMA’ya karşı geliştirilen ilaç ve tedavilerin aktifliğinin şimdi sınanamayacak kadar yeni olduğu, hasebiyle “deneysel” uygulamalar olarak kıymetlendirilmesi gerektiğine dikkati çekiyor.
Motor-nöron hastalık
SMA, İngiltere Ulusal Sıhhat Kurumu (NHS) tarafından “insan bedeninde motor nöron kaybı, buna bağlı ilerleyen kas kaybı ve zayıflamasına yol açan ender bir motor-nöron hastalık” olarak tanımlanıyor.
İnsan bedeninde “SMN1” ve “SMN2” genlerinin protein üretememesine yahut az üretmesine yol açan hastalık, hudutları besleyen nöronların kaybolmasına yol açarak bebeklikten itibaren kas zayıflığı ve kaybının ortaya çıkmasına sebep oluyor. Merkezi ve çevresel hudut sistemini ve kas iskelet sistemini etkileyen hastalık, bebeklerde akciğer kaslarının zayıflaması sonucu teneffüs bozukluğu üzere hayati sonuçlara yol açabiliyor.
4 farklı tipi var, en tehlikelisi bebeklik devrinde görülen Tip 1
Hastalığın, başlama yaşı ve hastanın yapabildiği hareketlere nazaran sınıflandırılan 4 farklı tipi bulunuyor. SMA’nın belirtilerini gösterdiği yaş ne kadar ileriyse hastalık da o kadar hafif seyirli oluyor.
6 aylık ve daha küçük bebeklerde belirtileri görülen “Tip-1 SMA” en ağır seyirli olan tipi olarak biliniyor. Tip-1’de gebeliğin son periyotlarında bebek hareketlerinin yavaşlaması gözlenebiliyor. Hareket azlığı, baş denetiminin olmaması ve akciğer kaslarındaki aktiflik kaybı nedeniyle yaşanan teneffüs yolu enfeksiyonları, hastalığın en değerli belirtileri ve sonuçları ortasında yer alıyor.
Tip-1 SMA, dünyada bebek ölümlerinin en önemli sebebi. Bu hastalığı yaşayan bebeklere ortalama iki yıl ömür biçiliyor.
Tip-2 SMA ise 6-18 aylık bebeklerde görülüyor. Bu tipe giren bebeklerde başlangıçta gelişim olağanken belirtiler vakit içinde ortaya çıkıyor.
Tip-3 SMA hastalığının belirtileri ise 18’nci aydan sonra başlıyor. Bu periyoda kadar gelişimleri olağan olan bebeklerin, SMA belirtilerinin fark edilmesi ergenlik periyodunu bulabiliyor. Akranlarından daha yavaş gelişim gösteren çocuklar, hastalık ilerledikçe ve kas güçsüzlükleri geliştikçe ayağa kalkmakta zorluk, koşamama, merdiven çıkamama, düşme ve kas krampları üzere zahmetlerle karşılaşılıyor. Tip-3 SMA hastaları, ileri yaşlarda yürüme yeteneklerini kaybederek tekerlekli sandalyeye muhtaçlık duyabiliyor ve bu hastalarda skolyoz, yani omurga eğrilikleri gözlemlenebiliyor.
Kişilerin yetişkinlik devrinde semptomlarını göstermesiyle bilinen Tip-4 SMA ise öbür tiplere nazaran daha az görülen ve yavaş ilerleyen bir çeşit. Tip-4 hastaları nadiren yürüme, yutma ve teneffüs maharetlerini yitiriyor.
Her 10 bin doğumda bir görülüyor
Dünyada her 10 bin doğumda bir ortaya çıkan SMA, hastalığı taşıyan lakin belirti göstermeyen sağlıklı anne ve babaların çocuklarında görülüyor. Ebeveynler taşıyıcı olduklarının farkında olmadan sağlıklı bir biçimde hayatlarını sürdürürken kalıtsal bozukluk çocuğa aktarıldığında SMA ortaya çıkabiliyor. Araştırmalar, taşıyıcı ebeveynlerin çocuklarında SMA görülme oranının yaklaşık yüzde 25 olduğunu bildiriyor.
Sağlık Bakanlığı bilgilerine nazaran, Türkiye’de her 6 bin doğumda bir SMA hastalığına rastlanıyor.
Deneysel ilaç ve tedaviler
SMA hastalığına yönelik dünyada onaylanmış 3 tip ilaç ve tedavi bulunuyor.
ABD Besin ve İlaç Yönetimi (FDA) Aralık 2016 ‘da uzun yıllardır tedavisi bulunmayan bir hastalık olan SMA için “nusinersen sodyum” etken unsurlu bir ilaca onay verdi. Amerikan biyoteknoloji şirketi Biogen tarafından pazarlanan ilaç, hastalığının tarihteki bilinen birinci tedavisi oldu.
İlaç, ABD’nin akabinde, Mayıs 2017’de Avrupa İlaç Ajansı (EMA) tarafından da onaylandı. Üretici firmanın internet sitesinde yer alan bilgilere nazaran, 50’yi aşkın ülke ilacın kullanımına müsaade verdi.
Türkiye’de de 5 Temmuz 2017 ve 9 Eylül 2017 tarihlerinde yayınlanan SGK Sıhhat Uygulama Bildirisi (SUT) değişiklikleriyle bu ilaç, Tip-1 SMA hastaları için geri ödeme kapsamına alındı. 1 Şubat 2019 tarihinde yayınlanan SUT değişiklikleri sonucunda de SMA hastalığının 2. ve 3. tipleri de ödeme kapsamına dahil edildi.
“SMN2” geninin daha fazla protein üreterek hudut sitemini beslemesini sağlayan ilaç, “SMN geliştirme tedavisi” olarak biliniyor. Her yaş kümesi ve SMA tipine uygun olan ilacın hayat uzunluğu kullanılması gerekiyor.
İlacın hastaya tesiri, erken teşhis ve eş vakitli tedaviye başlanmasına bağlı olarak değişiyor. İlaca teşhis koyulduktan çabucak sonra başlayan bireylerin, tedaviye başlamak için bekleyenlerden daha yeterli sonuçlara sahip olduğu belirtiliyor.
10 yıllık tedavinin maliyeti 4 milyon doları buluyor
Omurga kanalına enjekte edilen “nusinersen sodyum” etken unsurlu ilacın liste fiyatı birinci yıl için 750 bin dolar, akabinde 350 bin dolar olarak belirlenmiş. 10 yıllık bir tedavinin maliyeti yaklaşık 4 milyon doları buluyor.
İlk etapta 4 doz enjeksiyon olarak uygulanan ilacın hastanın ömrü boyunca her dört ayda bir tekrarlanması gerekiyor.
Bu ilacın aktifliği de kişisel özelliklere nazaran farklılık gösteriyor. Hastalığın ciddiyeti, tedavinin başlangıç vakti ve tedavi müddeti üzere çeşitli faktörlerin tedavinin etkinliğinde belirleyici olduğu söz ediliyor.
Türkiye’de Toplumsal Güvenlik Kurumunun (SGK) sıhhat sigortası kapsamında bedelini karşıladığı ilacın birinci 4 dozu için Sıhhat Konseyi raporu, devamındaki periyodik idame dozların her biri için ise farklı Sıhhat Heyeti raporunun yanı sıra Sıhhat Bakanlığı Türkiye İlaç ve Tıbbi Aygıt Kurumu İlaçların Şahsî Tedavide Kullanılmalarını Kıymetlendirme Kurulunun vereceği “İlaç Kullanım Onayı” gerekiyor. İlacın ayrıyeten çocuk nörolojisi yahut nöroloji uzman doktoru tarafından her bir uygulama için farklı reçete edilmesi gerekiyor.
Solunum aygıtına bağlı ya da beyin işlevlerinde kayıp olan Tip 2-SMA hastalarına olumlu bir etkisi olmadığından ilaç bu durumlarda geri ödeme kapsamı dışında tutuluyor. Birinci 4 doz uygulanmasının akabinde gelişme göstermeyen hastaların idame dozları da karşılanmıyor.
SGK’den edinilen bilgiye nazaran, bir dozu 73 bin avroya mal olan ilacı Türkiye genelinde 1100 aile geri ödeme kapsamında kullanıyor.
İlacın üretcisi Biogen’in resmi sitesindeki datalara nazaran, bugüne dek 10 bini aşkın hasta, “nusinersen sodyum” etken unsurlu ilaçla tedavi edildi. Tedavi görenler ortasında, 3 günlük bebekten 80 yaşındaki yetişkine kadar her yaştan hasta bulunduğu, hastaların 3 bin 200’den fazlasının yetişkin olduğu belirtildi.
İlacın yüksek fiyatına ait tenkitlere Biogen’in temsilcisi, “İlaçlarımızın fiyatları hastaların tedavisine getirdikleri eşsiz gelişmeleri yansıtıyor.” cevabını verdi.
Gen tedavisi, dünyanın en değerli ilacı
İsviçre merkezli ilaç üreticisi Novartis’e bağlı olan ve az görülen nörolojik genetik bozukluklar için tedaviler geliştiren ABD merkezli biyoteknoloji şirketi AveXis tarafından pazarlanan ve “dünyanın en kıymetli ilacı” olarak nitelendirilen “gen tedavisi” ise Mayıs 2019’da FDA’dan onay aldı.
Hastalara tek doz uygulanan ilaca Avrupa’da ise Mayıs 2020’de ticarileşme onayı verildi.
Bu tedavi, ABD’de hastalığın tipinden bağımsız olarak 2 yaşından küçük, Avrupa’da ise azami 13,5 kilogram yükündeki çocuklara uygulanıyor.
İlacın sitesinde yer alan bilgilerde 30 Nisan prestijiyle 500’den fazla çocuğun bu ilaçla tedavi edildiği kaydediliyor.
Tek seferlik tedavi
Eksik yahut mutasyona uğramış “SMN1” geninin yanlış mutasyonunu düzelten ilaç, “SMN artırıcı tedavi” olarak biliniyor.
Damar içi enjeksiyon yoluyla verilen ilaç, AVV9 olarak isimlendirilen gen değiştirici virüsü bedene taşıyor. Virüs yeni DNA’yı hücrelere bulaştırarak genetik bozukluğu tedavi etmeyi hedefliyor.
Tüm tedavilerde olduğu üzere gen tedavisinde de zamanlama büyük kıymet taşıyor. Teşhisten çabucak sonra ilacın uygulandığı bebeklerin tedaviye başlamak için bekleyenlerden daha âlâ sonuçlara ulaştığı belirtiliyor.
Uzmanlar, SMA hastalarına uygulanan gen tedavisinin semptomları hiç başlamamış yahut yeni başlamış bebekler için tesirli olabileceğini belirtiyor.
Semptomları ortaya çıkmış, teneffüs aygıtına bağlı yahut yürüyemeyen çocuklarda ise gen tedavisinin bu tesirleri geri almasının mümkün olmadığı tabir ediliyor.
Ayrıca gen tedavisi, SMA hastalığıyla çaba eden her çocuk için uygun olmayabiliyor. Öncelikle hangi hastanın hangi ilacı almaya uygun olduğunun belirlenmesi gerekiyor. Bu da tedavi süreçlerinden evvel yapılan gen tahlilleriyle saptanıyor.
Bazı çalışmalarda karaciğer yetmezliği ve trombosit sayısında düşüklük (kanama eğilimi) üzere önemli yan tesirleri bulunduğu aktarılan gen tedavisinde hastalar tedavi masrafını bir ortaya getirebilse bile tedaviye uygun olmadığı için kabul edilmeme ihtimalleri de bulunuyor. Bu sebeple ailelerin tedavinin tüm süreçlerini ve gelecekte oluşturabileceği tesirleri göz önüne alarak hareket etmesi büyük kıymet taşıyor.
Hasarın ne kadarını giderebileceği tam olarak bilinmiyor
Gen düzeyindeki sorunu gideren ilacın hastanın hudut ve kas sisteminde oluşan hasarın ne kadarını giderilebileceği tam olarak bilinmiyor.
İlacın güvenliği ve etkililiğinin değerlendirildiği biri hala devam eden iki klinik çalışma bulunuyor.
Yaklaşık 2 hafta ve 8 ay ortasındaki çocukluk periyodu başlangıçlı SMA’lı toplam 36 hastanın incelendiği birinci çalışmada, yüksek dozda ilacın verildiği hastaların tamamının teneffüs dayanağına bağlı kalmadan yaşadığı görüldü. Düşük doz verilen hastaların yüzde 75’inin yardım almadan 30 saniye boyunca oturabildikleri, yüzde 17’sinin ise ayağa kalkarak yardım almadan yürüyebildikleri kaydedildi.
ABD’de 2,1 milyon dolar olan ilaç, Japonya’da 1,55 milyon dolar
Fiyatının yüksekliğiyle dikkat çeken gen tedavisi, 2 milyon 125 bin dolarlık fiyatıyla şimdiye kadarki en kıymetli tedavi olarak nitelendiriliyor. ABD’de tedavi masrafları büyük sigorta şirketlerince karşılanırken, ilaç için 5 yıl taksit yapılarak yıllık 425 bin dolarlık ödeme planı sunuluyor.
Novartis Gen Terapileri Kısmı Yöneticisi David Lennon, ilacın fiyatına ait tenkitlere, mevcut tüm dataların ilacın ek terapiye muhtaçlık duymadan yarar sağladığını gösterdiği cevabını veriyor. Lennon, gen terapilerinin ömür uzunluğu devam eden tedavileri tek bir tedaviyle değiştirerek uzun vadeli mali yükü azaltma potansiyeline sahip olduğunu belirtti.
ABD’deki fiyatı 2,1 milyon dolar olan ilaç Japonya’da 1,55 milyon dolar olarak fiyatlandırıldı. Japonya Sıhhat Bakanlığınca belirlenen fiyatıyla ilaç, ülkede sıhhat sigortası kapsamındaki en kıymetli ilaç oldu. Japonya’da sigorta kapsamına girmesinin akabinde ilaçtan yılda yaklaşık 25 hastanın faydalanması bekleniyor.
SMA gen tedavisi, şimdi Türkiye’de sıhhat sigortası kapsamında karşılanan ilaçlar ortasında bulunmuyor.