İsrail Ankara Büyükelçiliği Maslahatgüzarı İrit Lillian, İsrail’in Türk tarım ürünleri için büyüyen bir pazar olduğunu belirterek, Endüstri 4.0, iklim değişikliği, otomotiv gibi bir çok alanda iki ülke arasında işbirliği imkanları bulunduğunu kaydetti. DÜNYA Gazetesi’ne açıklamalarda bulunan Lillian, sonbaharda yapılması beklenen Türkiye İsrail Karma ekonomik Komitesi (KEK) toplantısının ekonomik işbirliğinin geliştirilmesi için yeni bir süreç başlatacağını söyledi. Lillian, ülkesinin bölgedeki birçok Arap ülkesiyle de işbirliğini artırdığını vurguladı.
İsrail-Türkiye bağlarında genel manada gelinen noktayı kıymetlendirebilir misiniz? Alakaların gelecekteki seyriyle ilgili beklentileriniz nedir?
İsrail ve Türkiye, son birkaç aydır ikili münasebetlerini onarmak ve sağlam ve sürdürülebilir bağlantılar için gerekli ortamı yaratmak için uğraş harcıyorlar. Cumhurbaşkanı Herzog’un Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı’nın daveti üzerine Ankara’ya yaptığı resmi ziyaret, Türk Dışişleri Bakanı’nın Kudüs ziyareti ve İsrail Dışişleri Bakanı’nın kısa süre önce Ankara’ya yaptığı ziyaret bu gayretlerin en uygun göstergesidir. Devam eden bu sürecin sonuçları, yalnızca uzun müddettir kapalı olan mecraları açmak değil, değişen bir coğrafyada uzun vakittir gecikmiş bir diyaloğu yoğunlaştırmaktır. Bu noktada, iki ülke ortasındaki siyasi kriz devri boyunca, ikili ticari ve ekonomik bağların yanı sıra kültürel ve iki sivil toplum ortasındaki birtakım bağların gelişmeye devam ettiğini vurgulamamız gerek. 2010’da ikili ticaret hacmimiz yılda 5 milyar dolardan azdı, bugün ise 8 milyar doları aştı ve bu tabloda yılda 10 milyar dolarlık bir ticaret hacmi beklemenin gerçekçi bir iddia olduğuna inanmak için güzel nedenlerimiz var.
HAVA TRAFİĞİ VE YOLCU TALEBİNDE ARTIŞ BEKLENTİSİ
İlişkilerimizde daha güzel bir geleceğe giden yolda birinci misyon ekonomik bağları güçlendirmek olmalıdır. Bu, iki tarafın münasebetleri sağlam bir tabana oturtma, çeşitlendirme ve ağırlaştırma için işbirliği yapma iradesinin göstergesi olacaktır. Bu gayeyle iki taraf, İsrail Havayolları’nı Türkiye’ye geri getirme umuduyla sivil havacılık görüşmelerine başladı. İsrailli turistlerin sevdikleri kıyı beldelerine geri dönme hevesine ek olarak, Türk turistlerin İsrail’deki kutsal yerlere ve öbür turistik yerleri ziyaret etme potansiyeli de mevcut. Artması hedeflenen hava trafiği ve beraberinde getireceği talep yoğunluğu, lakin İsrail havayollarının tekrar operasyonel hale gelmesiyle karşılanabilir.
Karma Ekonomik Komite, bu sonbaharda toplanacak. Bu adımın karşılıklı ekonomik işbirliğinin genişletilmesi için daha kapsamlı bir süreci başlatacağına inanıyoruz. Ekonomik bağlantılarımızın daha sofistike, işbirliği alanlarının çeşitlenmesini sağlayacak, teknolojik işbirliği, inovasyon ve girişimcilik alanlarında daha fazla fırsat yaratacak bir çerçeveye muhtaçlık duyduğuna katiyen inanıyorum. KEK, bu amaca ulaşmaya hizmet edecek hakikat bir araç.
İklim değişikliği ile uğraşta, bu sorunun tüm bölgedeki tesirlerini azaltmak için işbirliği ortamını yaratıyor. Bu özel alandaki işbirliği, ikili işbirliğinin ötesine, hem hükümeti hem de iş bölümünü içeren kapsamlı bir bölgesel çerçeveye genişletilebilir.
İSRAİL-TÜRKİYE KEK SONBAHARDA TOPLANACAK
İsrail ve Türkiye’nin işbirliği yapabileceği ve her iki taraf için de yararlı olacak birçok kesim var. Lakin bu işbirliği için en yüksek potansiyele sahip bölümler otomotiv bölümü, Sanayi 4.0 uygulamaları, besin ve sıhhat bölümünde yüksek teknoloji ve iklim değişikliği teknolojileridir. Bilhassa iklim değişikliği ile gayret eden yüksek teknolojinin paylaşımı gündemimizin üst sıralarında yer alıyor. İklim değişikliği milletlerarası bir sorun haline gelmeden çok evvel İsrail için bir problemdi. İsrail’in su müdafaa teknolojileri, tarım ve besin teknolojileri alanlarında tesirli yollar geliştirmesine vesile oldu. Bölgemizdeki öteki birçok ülke üzere Türkiye de maalesef iklim değişikliğinin sonuçlarını çok taraflı olarak yaşıyor. Sonuç olarak, iklim değişikliği ile çabada, bu sorunun tüm bölgedeki tesirlerini azaltmak için işbirliği ortamını yaratıyor. Bu özel alandaki işbirliği, ikili işbirliğinin ötesine, hem hükümeti hem de iş bölümünü içeren kapsamlı bir bölgesel çerçeveye genişletilebilir.
TÜRK ŞİRKETLERİNİ İSRAİL’E DAVET EDİYORUZ
Büyükelçilik olarak bu konuda ne gibi çalışmalar yapıyorsunuz?
Büyükelçilik olarak İsrailli şirketleri teknolojilerini sergilemeye ve ağlarını genişletmeye davet ettiğimiz zirvelere katılıyoruz. Eko-İklim 2022, bu bağlamda İsrail’in iklim değişikliğinin olumsuz tesirlerini yavaşlatma konusundaki teknolojik yeteneklerini göstermek için eksiksiz bir fırsattı.
Önümüzdeki aylarda da, su idaresi alanında kimi teşebbüslerin hayata geçmesini bekliyoruz ve bu alanda daha âlâ çalışmalarla bilgi alışverişini genişletmeyi umuyoruz.
Ayrıca işbirliklerinin ve sektörel ağların genişletilmesini teşvik etmek için Türk şirketlerini de İsrail’deki zirvelere katılmaya davet ediyoruz. Bunun en iyi örneklerinden biri, alanında önde gelen Türk şirketlerinin katıldığı, İsrail’de gerçekleştirilen EcoMotion Akıllı Mobilite haftasıdır.
İki ülke ortasındaki siyasi kriz devri boyunca, ikili ticari ve ekonomik bağların yanı sıra kültürel ve iki sivil toplum ortasındaki kimi bağların gelişmeye devam ettiğini vurgulamalıyız. İşbirliği için en yüksek potansiyele sahip bölümler otomotiv, Sanayi 4.0 uygulamaları, besin ve sıhhat bölümünde yüksek teknoloji ve iklim değişikliği teknolojileridir.
Yerel belediyeler, organize sanayi bölgeleri ve özel bölümle yakın temaslarda bulunarak onları İsrail’in geniş iş ağıyla işbirliğine teşvik ediyoruz.
İsrail, Türk tarım ürünleri için büyüyen bir pazar. İsrail tarım teknolojileri Türkiye’de on yıllardır kullanılmakta. Ortaklaşa daha fazla Ar-Ge yürütülürse ve daha düzgün randıman ve mahsul sağlamak için bir harikalık merkezi kurulursa, her iki taraf için de kazanılacak çok şey olduğuna inanıyoruz.
YÜKSEK TEKNOLOJİ İHRACATI ÖTEKİ BÖLÜMLERDEKİ DÜŞÜŞÜ TELAFİ ETTİ
Önümüzdeki devirde Kovid-19 ve Rusya-Ukrayna savaşı nedeniyle yaşanan arz sıkıntılarının bölgesel işbirliğini artıracağı görüşlerine katılıyor musunuz? İsrail bu süreçte arz sorunu yaşadı mı? Şayet yaşandıysa, bu sorunu nasıl çözdü?
Kovid-19 hepimizi şahsî, toplumsal ve memleketler arası alanda yeni zorluklarla karşı karşıya bıraktı, tedarik zincirindeki problemler da bunlardan biriydi ve İsrail de öteki tüm ülkeler üzere buna hazırlıklı değildi.
Yine de, bu periyotta İsrail iktisadının performansı başka birçok ülkeden çok daha yeterliydi ve birçok parametredeki performansı, AGİT ülkeleri ortasında en uygunuydu. Pandeminin başlamasından iki yıl sonra İsrail eskisinden daha güçlü bir ekonomik çerçeve çizdi ve 2021’de GSYİH’de %8.2’lik bir büyüme gösterdi. Bu durum güçlü bir para ünitesine sahip olmaktan ve çetin ekonomik şartlarda ayakta kalmayı sağlayan yeni teknolojileri benimseme konusundaki yüksek marifetten kaynaklanıyor. Yüksek teknoloji dalının iktisadın geri kalanını çeken lokomotif olması, büyümenin ana nedeni. Yüksek teknolojili eser ve hizmetlerin ihracatı, öteki dallardaki (turizm, restoranlar, ulaşım vb.) düşüşü telafi etti. Öteki birçok ülkenin tersine, Kovid-19 sırasında İsrail’de özel tüketimde yüzde 9’luk bir düşüş yaşandı ve böylelikle sıkıntıların tedarik zinciri üzerindeki tesiri çok sarsıcı olmadı.
Rusya-Ukrayna savaşı, iki ülkeyle de yüklü olarak besin kesimindeki ticareti etkiledi (İsrail’in Ukrayna’dan toplam ithalatının yüzde 74’ünü gıda ürünleri oluştururken, Rusya’ya toplam ihracatının yüzde 71’i de tarım ürünleri). İsrail, Rusya’dan yıllık 458 milyon dolar değerinde mineral ve yakıt ithal etmesine rağmen, Moskova’nın güç arzına büyük bir kaynak olarak bağımlı değil.
Bütün bunların ışığında, birinci sorunuzun yanıtı “evet”; bölgesel ve memleketler arası manada daha kapsamlı bir işbirliği, mevcut krizin sonuçları için en uygun tahlildir. Bu bağlamda, İsrail, bölgedeki Arap ülkeleriyle işbirliğini artırdı. Yakın vakitte Mısır ile ülkelerimizdeki rezervlerden Avrupa’ya doğalgaz arzını sağlayacak bir anlaşma imzaladık, Ürdün’e su arzını artırdık ve daima olarak bölgemizdeki hayat şartlarını ve sürdürülebilirliği güzelleştirecek daha fazla ortak bulma arayışındayız.
Bu nedenle İsrail-Türkiye ekonomik işbirliği konusunda çok optimistim – bu işbirliği yalnızca ikili siyasi bağlarımız için değerli olmakla kalmayacak, birebir vakitte bölgemizde daha güzel bir gelecek vaat etme konusundaki karşılıklı yeteneğimizin artmasını da sağlayacaktır.