Dönemin Genelkurmay Lideri Orgeneral Kenan Cihan başkanlığında gerçekleşen 12 Eylül darbesi ile Türkiye Cumhuriyeti, silahlı kuvvetlerin idareye üçüncü müdahalesini yaşamıştı.
Darbe sürecinde 650 bin kişi gözaltına alındı, açılan 210 bin davada 230 bin kişi yargılandı, 7 binden fazla kişi için de idam cezası istendi.
517 kişinin vefat cezasına çarptırıldığı süreçte, 50 kişi idam edildi.
14 bin kişinin vatandaşlıktan çıkarıldığı bu devirde, yaklaşık 100 bin kişi örgüt üyesi olma hatasından yargılandı, 30 bin kişi ise sakıncalı olduğu savıyla işten çıkarıldı.
Hafızlara bu türlü kazınan 12 Eylül kanlı darbe sürecine şahsen şahitlik eden, periyodun kıymetli isimler yaşadıklarını anlattı.
“Nurettin Soyer’in kendisi bize azap yaptırdı”
Dönemin şahitlerinden, MHP ve Ülkücü Kuruluşlar Davası’nda idamla yargılanan sanıklardan Hakverdi Satılmış, cezaevi sürecinde yaşadıklarından bahsetti. Çeşitli aletlerle türlü azaplara maruz kaldığını tabir eden Satılmış, “Mamak Cezaevi içerisinde askeri garnizon içerisinde davacılara özel kurulmuş bir işkencehane, Ankara’da Alparslan Türkeş’ten sonra birinci yakalanan, gözaltına alınan bireyiz. 36 gün azap gördük. İki dolap ortasında Filistin askısı denilen aletle asıldık. Alt tarafımız çıplak. Her tarafımızda elektrik telleri. Bize azap yapan polis grubuyla birlikte savcı da var. İzmir Büyükşehir Belediye Lideri Tunç Soyer’in babası Nurettin Soyer. Resmi elbiseyle bizim sorgumuza, şahsen azaba katılıp üzerimize atılmak istenen cürümlerin kabul edilmesi noktasında kendisi azap yaptırdı. Azap raporu da alamadık. 36 gün annemi getirip azap yaptılar. Okuması yazması olmayan bir bayanı oraya getirdiler. Biz o vakit hatası kabul ettik” diye konuştu.
Kendilerine azap eden şahısları ‘Amerikan askeri’ olarak tanımlayan Satılmış, dedi.
“Erkeklerin dışında bayanların orada azapta bağırttırılması bizlere çok fazla dokunuyordu”
12 yılı geçkin bir cezaevi hayatı olduğunu, bu süreçte yaşadığı en acı anıyı anlatan Satılmış, “Ali Bülent Orkan benim C-5’te yan hücremdeydi. Elleri ve ayakları demir parmaklıklara kelepçelenmiş, çarmıha gerilmiş biçimde günlerce aç, susuz ve uykusuz bıraktılar Orkan’ı. Ali Bülent Orkan yalnızca ‘iblisler’ diye bağırıyordu. Biz 36 gün orada davacıların azap esansında feryatlarını dinledik. Annelerinin, kardeşlerinin, hanımlarının bağırışlarını dinledik bilhassa de dinlettiriyorlardı. Erkeklerin dışında bayanların orada azapta bağırttırılması bizlere çok fazla dokunuyordu. Namaz kılanı dövdüler, oruç tutmak yasak. Yemek getirdiler, içine fare ölüsünü atmışlar. Karavanalara avuçla taş atıyorlar. Yemeği bir insanın yiyemeyeceği hale getiriyorlar. İnsanlık kabahati işlediler. Bunlar yargılanamadı” sözlerini kullandı.
Satılmış, Kenan Evren’in yargılanamamasının içinde bir yara olarak kaldığını söyledi.
“Orada insan haklarının var olduğunu söylemek mümkün değil”
12 Eylül 1980 darbesi periyodunda askeri yargılamalarda sanık olarak yargılanan, 1980-1991 yılları ortasında cezaevinde tutuklu bulunan avukat Osman Başer, tahliye olduktan sonra Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesini bitirdi.
Şu anda hür avukatlıkla uğraşan Başer, yaptığı açıklamada 12 Eylül 1980 müddetinde hukuk, insan hakları olmadığını, savunma makamının susturulduğunu belirterek, “Biz o periyot sanık olarak yargılanıyorduk ve cezaevinde bulunuyorduk. MHP ve Ülkücü Kuruluşlar Davası’nda merhum Alparslan Türkeş ve arkadaşlarıyla birlikte 590 şahsa yakın sanıkla birlikte bir spor salonunda baraka, oturakları tahta, saat 08.00’de gelip saat 19.00’da koğuşlara götürülen, büsbütün yargılama bile bir azap, kelam hakkı kısıtlı, konuşmak gülmek, insani gereksinimleri gidermek büsbütün müsaadeye tabi. Orada insan haklarının var olduğunu söylemek, savunmanın misyonunu layıkıyla yaptığını söylemek, masumiyet karinesinin bizim lehimize değerlendirildiğini söylemek, suçsuzluğun ispatlanana kadar şahısların suçsuz olduğunu kabul etmek mümkün değil” diye konuştu.
“Baskı, azap ile insanlardan beyanlar alınarak kabahat kabul etmeye zorlanıldı”
“O periyotta yaşlısı genci, sağcısı solcusu, bayanı kızı hepsi mevcut siyasi yapı lav edildikten sonra 5 kişilik generaller cuntası, Kenan Cihan ve arkadaşları tarafından bize büsbütün esir muamelesi yapılan beşerler topluluğu halinde bir yerlerde tutulduk” diyen Başer, şunları kaydetti:
“12 Eylül 1980 de sorgulamaların hazırlık kademelerinde baskı, dikte, telkin ve azap ile insanlardan beyanlar alındı. Birtakım argüman edilen, isnat edilen hatalar kabule zorlandı. Hatta yazılı beyanlarla kabul ettirildi ve imza attırıldı. Bunların birçoğu insanların hukuksal ve fiili imkansızlıklar dahilinde olduğu bir ortamda işlenen hatalar kabul ettirildi. Birçok arkadaşımız berat etti. Birçok arkadaşımız da kâfi kanıtlar tartışılmadan, kâfi yargılama süreci yapılmadan, istikrar ögesi olsun diye bir sağdan bir soldan idam kararları verildi. Meclis’ten onayı alınmadan bu beşerler infaz edildi. Ailelerimizin karşısında bizler makûs muamele, hakaret, cebir şiddet görüyoruz. Cezaevinde koğuştan ziyaret yerine gidip gelene kadar insanlıktan çıkıyoruz. Ziyarete gitmek bir vefat, azap. Yemeklerin içine insanlık dışı birtakım şeyler katıyorlar. Bu yemekleri ister yiyin ister dökün. Önünüze o denli bir ekmek getiriyorlar ki hayvan çiftliklerine koyulan, ıslatılıp verilen ekmekler formunda yuvarlak ekmekler getiriliyor.”
“Kenan Cihan’ın yargılanması bir sinema senaryosu üzere oldu”
“12 Eylül 1980’de 15 Temmuz darbesi üzere şehitlik makamı bu darbe mağdurlarına ülkücü şehitlere de şehitlik makamı verilmeli” diyerek 12 Eylül mağdurları için hak talebinde bulunan Başer, tıpkı vakitte 12 Eylül darbe periyodundan etkilenenlere maddi manevi takviyede bulunulmasını lisana getirdi.
Kenan Evren’in yargılanma sürecini aktaran Başer, “Tamamen bir sinema senaryosu üzere oldu. Kenan Cihan 70 yaşında, başka generaller ölmüş. Kenan Evren’i duruşma salonuna getirememişiz, soru soramamışız, taleplerimiz dinlenmemiş” dedi.
12 Eylül 1980 devrinde MHP Genel Lideri olan Alparslan Türkeş’in avukatı Şevket Can Özbay, darbe sürecinde aşikâr derneklere, partilere ve kuruluşlara üye olmuş yahut oralarda oturmuş kim varsa listeler halinde cürmüne bakılmadan hepsinin tutuklandığını belirtti.
“Birbirlerinin kulaklarını deliyorlardı, boyunlarına vurmaya çalışıyorlardı”
Öte yandan, her gün yaklaşık 30 kişinin tutuklandığını ve tutuklananların Mamak Askeri Cezaevi’ne götürüldüğünü hatırlatan Özbay, “Bütün bloklar mahkumlarla tıka basa doluydu. Orada sağcılar ve solcuları birebir koğuşlara alıyorlardı. Bunlar ne kadar önlem almaya çalışırsa çalışsın, her gün iki küme ortasında çok kanlı hengameler oluyordu. Uzun müddet bekliyorlardı. Mahkumlar, somya yataklardan söktükleri demirleri şiş yapıyorlardı. Birbirlerinin kulaklarını deliyorlardı, boyunlarına vurmaya çalışıyorlardı. Kan gövdeyi götürüyordu koğuşlarda. Koğuşun birisinden bir gürültü başladığı vakit birebir anda bütün koğuşlar ayaklanıyordu ve tıpkı anda sağcılar ve solcular birbirlerine giriyorlardı. Artık iki tarafında takati kalmayınca bu sefer asker girip, iki tarafı da dipçikliyordu” diye konuştu.
“Gardiyanlar, ağır yaralananların evvel yarık yerlerine yumruk atıp ondan sonra yaralarını dikiyordu”
Özbay, şöyle devam etti:
“Gardiyanlar, ağır yaralananların evvel yarık yerlerine yumruk atıp ondan sonra yaralarını dikiyordu. Acıma, insan hayatı, insan hayatının değeri dahil hiçbir şey yoktu. Kaçmaya teşebbüs eden, avluda söylenenleri yapmayan, buyruklara itaat etmeyenlere de vur buyruğu vardı ve vuruyorlardı. İşin latifesi yoktu. Haksız, hukuksuz ve kanunsuz yere binlerce insan tutuklandı. Aileleri de mağdur edildi. Biz buna hukuk lisanında telafisi gayri kabili mümkün mağduriyet diyoruz. Onları telafi etmek hiçbir formda mümkün değil. Sonradan özür dilemeyle, maddi tazminat vermeyle haksız yere çekilen acıların telafisi mümkün değil.”
İHA’nın haberine nazaran yaşananlar ve daha fazlası demokrasi tarihinde kara bir leke olarak yer aldı.
12 Eylül 1980, Türk milletinin hafızasına bu halde kazındı.