Afrika, Batılı ülkelerin yüz yıllarca sömürüp arkasında sıkıntılar yumağı bıraktığı bir kıta. 1998’de dönemin Dışişleri Bakanı İsmail Cem’in “Afrika Hareket Planı” ile birinci adımların atıldığı Türkiye’nin Afrika açılımında, son 20 yılda ivme kazanıldı. Ankara’nın kıtadaki yükü siyasi ve ekonomik başlıkların ötesine taşındı. O denli ki savaşın eşiğine gelen Somali ve Etiyopya’yı çarşamba günü Ankara’da Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan barıştırdı. Kimi güçler kıtada çözülmez denilen düğümlere üflerken; Türkiye, o düğümleri çözüyor.
BU BİRİNCİ KRİZ DEĞİL
Afrika Boynuzu’nun iki stratejik ülkesi Etiyopya ile Somali ortasındaki kriz yaklaşık bir yıl evvel patlak verse de iki ükenin 1977-78 yılları ortasında savaştığını akılda tutmak gerek. Etiyopya’da Müslüman Somalililerin yaşadığı Ogaden bölgesi üzerinden alevlenen o dönemki tansiyon; bugün yerini, Etiyopya’nın denize erişim isteğine bırakmış durumda. 90’ların başında Eritre’nin ayrılmasıyla denize kıyısını kaybeden 135 milyonluk Etiyopya, dış ticaretinin yüzde 90’ını komşularının limanları üzerinden yapıyor. Etiyopya hükümetinin bu durumu aşmak için, Somali’den tek taraflı bağımsızlığını ilan eden Somaliland ile mutabakat yolunu seçmesi tansiyonu bir anda tırmandırdı.1 Ocak’ta imzalanan mutabakat zaptına nazaran Etiyopya, Somaliland’ın bağımsızlığını tanıyacak, Somaliland da Etiyopya’ya Kızıldeniz’e erişim müsaadesi verecekti.
İKİ ÜLKEYLE DE BAĞLAR İYİ
Somali, bu muahedeyi egemenlik haklarına direkt bir tehdit olarak görüp sert reaksiyon gösterince devreye iki ülkeyle de düzgün bağlara sahip olan Türkiye girdi. Ankara, 2011’den bu yana Somali’de en tesirli aktörlerden biri. Ülkede askeri üssü bulunan Türkiye, on yılı aşkın bir müddettir Somali ordusunu eğitiyor. Başşehir Mogadişu’daki havalimanı ve liman Türk şirketleri tarafından işletiliyor. İki ülke bu sene savunma ve ekonomik iş birliği muahedesiyle iştirakini daha da arttırdı. Mutabakatla Türkiye, Somali karasularını 10 yıl boyunca koruyacak ve deniz kaynaklarının gelişimine katkıda bulunacak. Etiyopya’da ise ülke 2021’de iç savaşın pençesindeyken Türkiye el uzatmış; Ankara, SİHA satışıyla iç savaşta dengeyi hükümet lehine değiştiren taraf olmuştu.
SÜREÇ TİTİZ YÖNETİLDİ
İlk olarak 1 Temmuz’da Ankara’da Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Etiyopya Dışişleri Bakanı Taye Selassie ve Somali Dışişleri Bakanı Muallim Fiqi ile görüştü. Taraflarca ‘Ortak Ankara Açıklaması’ yayımlandı. Bakan Fidan, 3 Ağustos’ta Etiyopya’yı ziyaret etti. Türkiye’nin arabuluculuğundaki Ankara Süreci’nin 2’nci tipi ise 12 Ağustos’ta gerçekleşti. Son tepe ise 27 Eylül’de ABD’nin New York kentindeki Türkevi’nde yapıldı.
TOPLANTI 7 SAAT SÜRDÜ
Ankara’nın aylardır sürdürdüğü diplomasi meyvesini çarşamba akşamı verdi. Diplomatik kaynaklara nazaran Somali Cumhurbaşkanı Hasan Pir Mahmud ve Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed’in heyetleriyle gerçekleştirdiği, 7 saat süren toplantıya Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Bakan Fidan da katıldı. Etiyopya, Somaliland ile imzaladığı mutabakat zaptını geçersiz kılacağı için Somali’nin toprak bütünlüğünü tanıma konusunda çekinceli davranırken Somali ise “toprak bütünlüğünü tanımama” halinin kabul edilemeyeceği tezini işledi. Ankara’nın da bu mevzuda Somali heyetinin tezine yakın durmasıyla Etiyopya ikna edildi.
‘ANKARA’DAN’ DENİZE AÇILACAK
El sıkışılmasının akabinde tarafların imzaladığı ‘Ankara Bildirisi’ kamuoyuna açıklandı. Bildiride, Somali’nin toprak bütünlüğüne vurgu yapılırken Etiyopya’nın denize erişimine de açık kapı bırakıldı. Etiyopya’nın ‘Somali’nin hâkim yetkisi altında’ denize erişimini sağlayacak ikili mutabakatların hayata geçebileceği, tarafların Şubat 2025 sonuna kadar teknik müzakerelere başlayacağı belirtildi.
BÖLGESEL BARIŞIN ANAHTARI ANKARA
Türkiye yalnızca Etiyopya ile Somali ortasındaki sorunun tahlili için hareket etmiyor. Çünkü bölge ülkeleri Mısır, Sudan, Etiyopya ve Somali’nin güçten hudut uyuşmazlıklarına kadar dondurulmuş ve tahlil bekleyen ihtilafları kelam konusu. Dört ülkenin de güvenebileceği tek adres olarak ise Ankara öne çıkıyor.
Mısır – Sudan: İki ülkenin hudut bölgesinde bulunan ve ‘Halayıb Üçgeni’ olarak isimlendirilen 20 bin 580 kilometrekarelik alanın hangi ülkeye ilişkin olduğu konusunda Kahire ve Hartum anlaşamıyor. Petrol, altın ve manganez üzere güçlü kaynaklara sahip olan bölge, günümüzde ‘de facto’ bir biçimde Mısır yönetimi altında bulunuyor.
Etiyopya – Mısır – Sudan: Etiyopya’da Nil ırmağı üzerinde inşa edilen Büyük Rönesans Barajı, inşaatın başladığı 2011 yılından bu yana bölgede tansiyon kaynağı. Etiyopya, baraj ile güç açığını kapatmayı ve elektrik satmayı amaçlarken sulama ve içme suyu için Nil’e bağımlı olan Mısır ve Sudan, Etiyopya’dan birtakım garantiler talep ediyor.
Sudan – Etiyopya: İki ülke ortasında hudut uyuşmazlığı nedeniyle yıllardır süren gerginlik vakit zaman tırmanıyor. Hudut etrafında yer alan el-Faşaga bölgesi, Addis Ababa ve Hartum’u karşı karşıya getiriyor. 2020’de Sudan ordusu, Etiyopyalı çiftçilerin de ikamet ettiği bölgeye harekât düzenlemiş, denetimini arttırmıştı.